Jelcz Mex 272

Model nr 12 Jelcz Mex 272
nr produkcyjny ZC-30

Jelczańskie Zakłady Samochodowe w 1962 roku opracowały dokumentację techniczną oraz zbudowały prototyp autobusu miejskiego Jelcz 272 Mex Była to adaptacja modelu Jelcz 043 przystosowana do realizacji przewozów na liniach miejskich. Do produkcji seryjnej nowy model wprowadzony został w 1963 roku.

MPK Kraków Jelcz Mex 272 autor Milos Drbal

MPK Warszawa Jelcz Mex 272 zdjęcie internet

Przypuszczalnie początkiem 1970r. pojawił się w kioskach kolejny dwunasty model "serii miniatur" prezentujący właśnie opisany powyżej autobus marki Jelcz Mex 272.
Pierwsze wypusty tych, do dzisiaj kultowych autobusów były bardzo dokładnie odzwierciedlone. Na tylnej burcie można odczytać numery rejestracyjne oraz charakterystyczny dla autobusu "Ogórek" napis "JELCZ"

Jelcz Mex 272 ZP RUCH pierwsze wypusty z mojej kolekcji

Napis na burcie "JELCZ" z mojej kolekcji

Modele były dobrze spasowane, bez plam kleju, piękne błyszczące kolory, idealnie przejrzyste szyby, kierownica to cechowało modele z wytwórni w Kobyłce. W modelu Mexa zastosowano koła dedykowane dla Sanoka. Natomaiast w katalogu produktów Ruch jelcz miał otrzymać inny wzór kół, uniwersalny dla obu osi, nie były to trilexy. W katalogu datowanym na 1971r nie ma Jelcza 043 ale w zasłyszanych informajach od byłych pracowników podobno były plany na ten model. Wracając do omawianego modelu w mojej ocenie właśnie wersja Mexa produkowana w Kobyłce najlepiej odzwierciedla model podmiejskiego "Ogórka". Dla mnie to również najładniejszy model w serii. Jelcz jak inne modele był pakowany w charakterystyczne dla serii kartoniki. Model był sprzedawany w cenie 20zł.

Pierwsze lata produkcji w Kobyłce z mojej kolekcji

Powyżej pokazany jelcz niebiesko czerwony to dla mnie najładniejsza wersja kolorystyczna jaka się pojawiła. Dzisiaj modele z pierwszych lat produkcji w stanach nowych bez uszkodzeń to spory rarytas. Częstym defektem są połamane zderzaki, a w przypadku koloru niebieskiego przebarwienia. Ciekawym pod kątem kolorów jest powyżej Jelcz cały w kolorze niebieskim. Bardzo rzadka kolorystyka tym bardziej, że pochodzi z pierwszych lat produkcji. Ten model nie jest w stanie idealnym dla mojej kolekcji (uzupełniony przedni zderzak) ale z racji unikatowości będzie kolejnym ogórkiem w kolekcji.
Model cieszył się dużą popularnością nie tylko wśród młodzieży ale również wśród kierowców autobusów. W serialu „Daleko od Szosy” z 1976r. podczas sceny nauki jazdy na kultowym zegarze widać wyeksponowany model Jelcza Mexa. Jak przyjrzymy się bliżej to wiadć naklejki zapewne oznacznia z łódzkich autobusów.

"Daleko od Szosy" Jelcz Mex kadry z filmu

Pod koniec produkcji w Kobyłce było widać znaczące zniszczenia form. Uchybienia dotyczyły odlewów bocznych burt, podwozia. Zniszczona była też forma górnej części nadwozia.
Po przenosinach produkcji do zakładu w Siedlcach modele początkowo składano z zapasów wyprasek odlanych w Kobyłce oraz oraz z nowych odlewów bazujących na formach z Kobyłki ale odlanych już w Siedlcach. Do mojej kolekcji trafił taki model, co ciekawe w idealnym stanie z oryginalnym kartonikiem, od kupna w kiosku większość czasu spędził w szafie. Doskonale widać uszkodzenia form, zdjęcie nie do końca to oddaje widać to po górnym odlewie nadwozia. Model nie posiada też kierownicy. Podwozie jest w kolorze czarnym to jeszcze forma kobyłkowska, ma oznaczenie ZP RUCH, tutaj widać uchybienia w zderzakach. Model ma ciekawą kolorystykę, nigdy dotychczas takiej nie spotkałem. Kartonik pochodzi z zapasów z Kobyłki, zakład siedlecki odbijał na takich opakowaniach pieczątkę z danymi nowego producenta, skreślając długopisem sygnaturę zakładów ZP RUCH. Dodatkowo pojawiła się pieczątka z opisem WT 74 43 to zakładowe oznaczenie, gdzie 74 to rok od którego model pojawił się w asortymencie, a 43 to numer produktu. Zakłady kobyłkowskie miały swoje oznaczenia. W przypadku Jelcza był to numer ZC-30

Jelcz Mex pierwsze wypusty siedleckie z mojej kolekcji

Zakład siedlecki chcąc nadal produkować model, musiał poprawić formy albo wykonać nowe. Z relacji osoby pracującej w Podlaskich Zakładach Wytwórczych wiem, że taki zabieg wykonali rzemieślnicy z pod Warszawy, około 1974/75r. Model trochę stracił po tym zabiegu. Zniknęły szczegóły w postaci napisu Jelcz i napisów na tablicy rejestracyjnej. Zmieniła się przednia atrapa autobusu. Górna część nadwozia również uległa zmianie. Okna nie były już lekko zaokrąglone, dobrze to widać na przykładzie drzwi. Pozytywną zmianą była poprawiony grill, który bardziej przypominał ten z prawdziwego Jelcza.

Jelcz Mex pierwsze wypusty siedleckie z mojej kolekcji

Powyżej bardzo ciekawy model-hybryda. W kolorystyce kremowo granatowy i żółto granatowy pokazały się pierwsze modele Jelczy z poprawionych form. Przypuszczalnie tylko górna część to wypraska, która mogła być odlana jeszcze w Kobyłce. Mój model posiada już sygnaturę PZWPT Siedlce ale pokazane poniżej zdjęcie pokazuje model w tej samej kolorystyce, tutaj górna część ma kolor kremowy, gdzie podwozie odlane jest jeszcze z formy z Kobyłki i jest na nim jeszcze sygnatura ZP RUCH.

Model hybyda z mojej kolekcji

Poniżej zdjęcia obrazujące podstawowe różnice pomiędzy produkcją w Kobyłce i pierwszymi wypustami z Siedlec.

Produkcja ZP RUCH i PZWPT z mojej kolekcji

W pierwszych latach produkcji w Siedlcach, modele jelczy korzystają ze wzoru kół, który stosowała Kobyłka. Kryzys gospodarczy powoduje pierwszą podwyżkę do ceny 24zł. Zdjęcia nie oddają w pełni szczegółów ale po bliższych oględzinach samych modeli widać jak zużyta była już forma do odlweu kół. To zapewne spowodowało zmianę wzoru kół, które zostały zunifikowane i wykorzystywano je w modelach starów i sanok. Przygotowany nowy wzór kół został wykonany w Siedlcach. Prawdopodobnie była to modyfikacja wzoru kół stosowanych w początkowym okresie w siedleckich modelalach star. I ciekawostka, ten wzór kół według katalogu produktów był dedykowany dla modelu Jelcz 315, który miał być 19-tym modelem w serii.

Siedlecki Mex nowy wzór kół z mojej kolekcji

Po skończeniu zapasów kartoników kobyłkowskich, zakład w Siedlcach na bazie byłego wzoru poakowani przyotował kartonik, gdzie nadrukowana jest już sygnatura siedlecka. Poniżej zdjęcie porównawcze.

Kartoniki z Kobyłki i z Siedlec z mojej kolekcji

Kryzys gospodarczy wymusił ingerencje w stosowane opakowania, pojawiają opakowania zastępcze - to szare katroniki z naklejoną etykietą, na której znajdziemy rysunek i oznaczenia producenta. Poniżej modele, które trafiły do mnie w idelanym stanie wraz z opakowaniami w jakich zostały zakupione.

Opakowania zastępcze z mojej kolekcji

Koniec lat 70-tych to spadek jakości produkowanych modeli. Zużywające się formy oraz kryzys w Polsce wpływają mocno na jakość modeli "serii miniatur". Fabryka ma również w tym okresie problemy z produkcją szyb do modelu Jelcza. Autka tracą również element kierownicy oraz bliźnicze koła tylnej osi. Spada jakość wykonania.

Model kupiony w kiosku w 1979 roku z mojej kolekcji

Modele Jelczy z przełomu lat 70/80 problem w produkcji szyb z mojej kolekcji

Początkiem lat 80-tych pojawiają się na krótko modele, gdzie zostaje poprawiona jakość odlewów szyb. Zmienia się kolorystyka. Dotychczas modele autobusów zawsze miały siedzenia po za wyjątkami w kolorze szarości. Po raz pierwszy wnętrza są odlwane w kolorze czarnym. Autka otrzymują też opakowania zastępcze, poniższy żółty jelcz został oryginalnie kupiony w kiosku w Bielsku Białej w kartoniku zastępczym z pieczątką. Na opakowaniu widać zmianę ceny już z 30zł na 50zł.

Modele z początku lat 80-tych z mojej kolekcji

W latach 80-tych zaczynają się pojawiać modele tzw. "kryzysowe". Zastępczo autobusy otrzymują szyby w postaci imitacji z białego plastiku. Nie pojawia się również wtedy wnętrze autobusu. Uproszczeniu zostają poddane również opakowania. Autka są pakowane w woreczki foliowe z etykietą zastępczą. Skrót "KZSZ" pojawiający się na zastępczych opakowaniach i etykietach pochodzi od nazwy "Krajowy Związek Spółdzielni Zabawkarskich", do którego przystąpiły również zakłady w Siedlcah. Skrót ten pojawia się tylko na zastępczych opakowaniach i etykietach. Wzór etykiety takiej jak pokazana przy Jelczu w woreczku foliowym, pojawił się jeszcze tylko przy modelach Sanok, Wartburg i Syrena.

Model w oryginalnie zapakowanym worku foliowym z mojej kolekcji

Kryzysowe modele Jelczy z mojej kolekcji

Wiele osób twierdzi, że modele z białymi szybami to ostatnie lata produkcji. W rzeczywistości wcale tak nie było. W drugiej połowie lat 80-tych pojawiają się modele, gdzie szyby znów są przeźroczyste. Tylna oś znowu otrzymuję koła bliźniaki, również jakość wykonania jest na całkiem niezłym poziomie. Niestety widać zużycie form, pokazuje to poniższy model. Przednia atrapa jest już mało widoczna, wał korbowy jest już odlewany z nowej formy.

Jelcz produkcja druga połowa lat 80-tych z mojej kolekcji

Opakowanie bez numeru serii z mojej kolekcji

W latach 1982/83 roku pojawiły się opakowania nawiązujące do pierwszych lat produkcji. Pojawiły się dwa wzory różniące się wzornictwem. Kartoniki mają jedną wspólną cechę nie posiadają już numeru modelu na przednim listku opakowania oraz nazwy "Seria Miniatur". To dlatego, że zakład produkuje już tylko osiem modeli. Na kartonikach umieszczona jest pieczątka "cena umowna 50zł" Takie nazewnictwo wprowadziła w Polsce ustawa o cenach z dnia 26 lutego 1982r.
Około połowy lat 80-tych siedlecki zakład odnawia formy jelcza, pojawia się przy tej okazji nowy wzór kół. Początkowo sprzedawany w opisanych powyżej pudełeczkach. Ostatnie partie modeli Jelcza były pakowane bez etykiety w woreczkach foliowych. Poniżej przykład takiego modelu. Pamiętam tą kolorystykę, kupiłem taki sam modelik w 1992r. w Krzeszowicach. Nie posiadał kartonika, zapakowany był właśnie w woreczek foliowy.

Modele z końca lat 80-tych, opakowania foliowe z mojej kolekcji

10 kwietnia 2006r. zostaje ogłoszona upadłość Podlaskich Zakładów Wytwórczych, w 2008r zakład zostaje ostatecznie zlikwidowany. Formy kultowego dla dzieciaków tamtego pokolenia „Ogórka” trafiają do miłośników komunikacji miejskiej w Warszawie. Dokładnej historii produkcji nie znam, pojawia się ostatnia seria tych modeli wyprodukowanych po za fabryką w Siedlcach. Model dostaje nowe opakowanie. Charakterystyczne dla tego modelu jest podwozie w białych barwach.

Ciekawostka Jelcz Mex w kolorze białym, produkcja Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej w Warszawie z mojej kolekcji

Jak długo trwała produkcja i co stało się z formami? Tego niestety nie wiem.
Tak kończy się historia modelu autobus Jelcz Mex 272. Może pokolenie naszych dzieci doczeka kiedyś tak kultowych modeli jak prezentowany model Jelcza. Zapraszam do lektury o modelu Żuk.

Ostatnia aktualizacja: 08.10.2024