Historia

Trochę historii...

Zanim przejdziecie do opisu "szesnastu" modeli serii miniatur proponuję trochę historii. W tym dziale chcę podzielić się historią samych zakładów produkujących modele redukcyjne i zabawki. Produkcję prowadziły dwa przedsiębiorstwa Zakłady Przemysłowe "RUCH" początkowo w Warszawie, później w Kobyłce oraz od około 1972/1973 całą produkcję przejęły Zakłady Wytwórcze Przemysłu Terenowego w Siedlcach.

Zakłady Przemysłowe „RUCH” Kobyłka

Nazwa RUCH w Polsce kojarzy się nam z siecią kiosków "RUCH". 17 grudnia 1918 r. Jan Gebethner i Jakub Mortkowicz, znani księgarze, powołali Polskie Towarzystwo Księgarni Kolejowych RUCH. Ich spółka opierała się na nowoczesnym wówczas formacie „trafik” – kiosków dworcowych, oferujących prasę, tytoń i inne drobne artykuły. Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów oraz Ministra Poczty i Telegrafów z 17 listopada 1949 utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Państwowe Przedsiębiorstwo Kolportażu „Ruch”. W 1973 przedsiębiorstwo weszło w skład spółdzielni Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch”. W okresie PRL przedsiębiorstwo było monopolistą w kolportażu prasy. Kolportowało też książki, zajmowało się działalnością poligraficzną, handlem detalicznym, produkowało też w swoich zakładach zabawki, samoloty do sklejania.

Kiosk Ruch, rok 1968 oraz widoczny na witrynie modelik Serii Miniatur kadr z filmu

Przedsiębiorstwo "RUCH" posiadało kilka zakładów produkcyjnych. Zakład produkujący zabawki na przełomie lat 50/60 nosił nazwę PRZEDSIEBIORSTWO PRODUKCJI POMOCNICZEJ "RUCH", mieścił się pod adresem WARSZAWA 47, UL. WOLNOŚCI. Produkował modele z plastiku do tzw. samodzielnego montażu, samolotów, statków, w większości po prostu skopiowane "żywcem" z brytyjskich oryginałów produkowanych przez "AIRFIX". Zakład produkował również zabawki.

Śmigłowiec wczesna produkcja PPP RUCH, kopia AIRFIX www.avkits.net

Serwis Zabawki PRL-u prezentuje w swoich zbiorach fajną ciekawostkę. Jest to przypuszczalnie pierwsza wersja popularnego samolotu do samodzielnego montażu "MIG 15". Model pochodzi z przełomu lat 50/60 i został wyprodukowany przez PPP "RUCH". Zestaw składa się z 12 części, pilot jest odlany razem z górną połówką kadłuba.

Model samolotu MIG 15 wczesna produkcja PPP RUCH zdjęcia i kolekcja strona Zabawki PRL-u.

Na przełomie lat 60/70 produkcję przeniesiono do zakładu pod adres KOBYŁKA, UL. NAPOLEONA. Zmieniła się również nazwa zakładu na ZAKŁADY PRZEMYSŁOWE "RUCH". To właśnie tutaj mieściło się przedsiębiorstwo
ZP "RUCH". Była to jedyna w Polsce wytwórnia modeli redukcyjnych w skali 1:72, produkująca samoloty i samochody polskiej i radzieckiej konstrukcji. Ale produkowano w niej nadal również inne zabawki jak: samochód Furgon, samochód osobowy, samochód wyścigowy, wagę dziecinną, a nawet klocki do budowy. Był to bardzo dobry okres w historii produkcji. Produkty były dopracowane, produkowane z dobrego jakościowo polistyrenu. Z tego okresu pochodzi popularny model auta Furgon, dzisiaj bardzo trudny do zdobycia, wyróżnia go to, że posiadał kierowcę. To okres, kiedy powstało wiele nowych modeli samolotów, samochodów, zabawek. To własnie końcem lat 60-tych opracowano słynną serię miniatur skalowanych "Szesnastu" samochodów jeżdżących po polskich drogach, w skali 1:72.

Samochód Furgon produkcja ZP RUCH zdjęcie i kolekcja Jack/Tinman.

Waga Dziecinna produkcja produkcja ZP RUCH zdjęcie i kolekcja Jack/Tinman.

Samochód osobowy i wyściwgowy ZP RUCH Zabawki PRL-u.

Klocki ZP RUCH Zabawki PRL-u.

Ale zakład z Kobyłki był znany przede wszystkim z produkcji modeli samolotów. Warto nadmienić, że w 1964r. model samolotu w późniejszym wydaniu MIG-15 został nagrodzony srebrnym medalem, "ZA WZOROWY WYRÓB" na XIV Krajowych Targach w Poznaniu. Zakład produkował wiele ciekawych modeli o których można przeczytać w archiwalnych magazynach z lat 60/70 "Skrzydlata Polska" Dużo informacji o modelach samolotów z wytwórni RUCH i PZWPT można znaleźć na zaprzyjaźnonej stronie www.avkits.net

Wiropłat samolot do sklejania produkcja ZP RUCH zdjęcie i kolekcja Jack/Tinman.

Śmigłowiec produkcja ZP RUCH model z mojej kolekcji.

Etykiety typowo polskich produktów Mig 15 i Iskra RUCH Zabawki PRL-u.

Opakowania kartonowe stosowane końcem lat 60-tych ZP RUCH www.avkits.net

Produkcję w Kobyłce przerwano jak się okazuje nagle. ZAKŁADY PRZEMYSŁOWE "RUCH" zmieniły swoje oblicze w 1972r. Wtedy to podjęto decyzję o zmianie profilu produkcji. Wytwórnia samolotów i polskich modeli samochodów została zlikwidowana. Zakład zmienił nazwę na Zakłady Przemysłowe "Telkom" i zaczął produkcję sprzętu dla łączności. Na szczęście podjęto decyzję aby produkcję modeli i zabawek przenieść do nowych zakładów:-)
Poniżej krótka informacja prasowa w czasopiśmie "Skrzydlata Polska" z 1972 roku.

Wycinek informujący o zmianie profilu produkcji zakładów ZP RUCH Skrzydlata Polska 1972r..

Historia "Serii Miniatur"

Ale zanim przejdziemy do dalszych losów produkcji, pozostańmy jeszcze na chwilę przy zakładach "RUCH".
W 1963 roku brytyjska firma "MATCHBOX" wypuściła na rynek serię modeli resoraków nazwaną z czasem "Regular Wheels". Trudno określić dokładną datę, opieram się tylko na informacjach osób pamiętających tamte czasy i dacie wydania serii "Regular Wheels", około 1965r. pojawiły się w Polsce sprzedaży miniatury autek, które były żywcem skopiowane z zabawek "MATCHBOX". Nawet opakowania nawiązywały do serii "Regular Wheels". Było to siedem kopii autek "MATCHBOXa" oraz model ciężarówki "Robur z Przyczepą", który został skopiowany z niemieckiej wersji produkowanej przez "ESPEWE". Polskie wydania zostały opatrzone nazwą na kartoniku "Seria Miniatur". I w przeciwieństwie do serii "Regular Wheels" zostały odlane z polistyrenu. Niestety nie posiadam wiedzy jaka była kolejność wydania autek. Po rozpoczęciu produkcji w Kobyłce opakowania zmieniły szatę graficzną, stąd na opakowaniach pojawiło się również charakterystyczne logo ZP "RUCH".

Pierwsza Seria Miniatur zdjęcie i kolekcja Jack/Tinman.

Ale nasza "Ósemka" prezentowała tylko modele zagraniczne, z drugiej strony "MATCHBOX" był dla niej mocną konkurencją mimo braku dostępności na polskim, socjalistycznym rynku i wysokiej ceny. Polska starała się pokazać jaki mamy dobrobyt dlatego ważnym czynnikem była propaganda. Wkradała się wszędzie, nawet do produkcji zabawek. Na pewno te czynnki wpłynęły na powstanie nowej serii autek dla dzieci. Serii, która miała propagować polską myśl konstrukcyjną, a nie wspierać zachodni kapitalizm. Na przełomie lat 60/70 rozpoczęto produkcję nowej serii miniaturowych modeli, która prezentowała modele pojazdów, w skali 1:72, które używane były w Polsce. Seria przypuszczalnie powstała przed końcem lat 60-tych.

Czerwona "16" Serii Miniatur modele z mojej kolekcji.

Kiedy i kto opracowywał serię? Tego już się pewnie nie dowiemy. Autka produkowano już w zakładach z Kobyłce pod logo ZP "RUCH". Prawdopodobnie poszczególne modele stopniowo wchodziły do produkcji według numeracji. Z relacji osób pamietającyh tamte czasy pierwszymi modelami z tej serii, które pokazały się jesienią 1969 roku w kioskach "RUCH" były modele: Star 28 skrzynia i Star C28 z naczepą Meble. Podobno pierwsza kolorystyka tych modeli to kremowa góra, niebieski dół, czarne podwozie. Seria Miniatur była bardzo dobrze przygotowana i przemyślana. Opakowania do modeli produkowano w Gdańskich Zakładach Papierniczych w Gdańsku.
Grafikę opakowań dla modeli opracował Witold Janowski, znany polski grafik, profesor PWSSP (ASP) w Gdańsku. Seria nie przypadkowo była produkowana w skali 1:72. W tej skali produkowano również modele samolotów do sklejania. Zakład w Kobyłce wyprodukował tylko "Czternaście" modeli. Ale seria była przygotowywana na więcej autek. Każdy modelik oprócz numerka na krtoniku miał swój kod produkcyjny. Najwyższy miała Syrena - numer ZC-34, najniższy Star C28 z naczepą cement - numer ZC-15. Na co były zarezerwowane pozostałe numery? Możemy tylko przypuszczać. Jelcz Berliet, Fiat 126p, Polonez, Jelcz 315...
Niestety decyzje na wyższym szczeblu pokrzyżowały plany. Produkcję przeniesiono do Siedlec. Zakład w Siedlcach oprócz "Czternastu" pierwszych modeli wyprodukował dwa ostatnie modele znanej nam dzisiaj "Szesnastki", Wartburga 353 i Syrenę 105. Autka zostały zaprojektowane jeszcze w Kobyłce. Podejrzewam, że były już gotowe częściowo formy. Świadczy o tym jakość detali syreny i wartburga, taka jak w innych modelach z Kobyłki. Potwierdza ten fakt również to, że poprawione przy przenosinach formy siedleckie jelcza, sanoka nie były już tak dokładne jak poprzednicy z Kobyłki. Przypuszczalnie ostatnie dwa modele zaczęto produkować w Siedlcach około 1977-1979. Był to w Polsce czas zmierzającego kryzysu. Stąd Syrena i Wartburg nigdy nie doczekały się własnych opakowań. Przygotowano tylko etkiety, które były naklejane na kartoniki z innych modeli.
Przypuszczam, że oprócz tych modeli w Kobyłce przygotowano formy nowych kół do modeli, których produkcja zaczęła się dopiero w Siedlcach. Po rozpoczęciu produkcji, około 1973/74 roku na modelach zaczął pojawiać się skrót literowy PZWPT od nazwy Podlaskie Zakłady Wytwórcze Przemysłu Terenowego. Początkowo w Siedlcach przy produkcji korzystano z wyprasek odlanych jeszcze w Kobyłce stąd pojawiły się modele mieszane, gdzie przykładowo nadwozie było z już z nowych form siedleckich, a podwozie to odlew z Kobyłki, gdzie nadal widniała sygnatura ZP "RUCH".

Forma przelot kół do autobusów autor nieznany.

Wśród kolekcjonerów dominuje opinia, że najładniejsze kolorystycznie i jakościowo są modele, które zostały wyprodukowane w Kobyłce w pierwszych latach produkcji. Jest to prawda ale trzeba tutaj sprostować, że pierwsze modele siedleckie również zachwycały piękną, unikalną kolorystyką i dobrym wykonaniem. Dopiero kryzys gospodarczy w latach 80-tych, spowodował spadek jakości produkowanych modeli i rozpoczął powolny upadek tej serii. Niektóre z modeli produkowane były aż do końca lat 90-tych. W przypadku modelu Jelcz Mex, model po pietnastu latach od zakończenia produkcji w Siedlcach został reaktywowany i produkowany przez Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej.
Ciekawą zabawką dedykowaną dla autek serii miniatur była stacja obsługi samochodów. Zabawka wraz z tym opakowaniem jest dzisiaj rzadkością, w późniejszym okresie była produkowana jak wiele opracowanych przez "RUCH" zabawek również w PZWPT Sidelce.

Stacja obsługi samochodów produkcja ZP RUCH zdjęcie internet za zgodą autora

Podlaskie Zakłady Wytwórcze w Siedlcach

Wracając do historii produkcji. Zapasy wyprasek i cały park maszynowy z Kobyłki trafiają do Siedlec, do Podlaskich Zakładów Wtwórczych. Tutaj na potrzeby rozszerzenia produkcji zostaje wybudowana dodatkowa hala, gdzie mieściło się 16 wtryskarek, powstaje również nowy magazyn form. W tym przejściowym okresie zabawki są składane z zapasów wyprasek wyprodukowanych w Kobyłce. Siedlecki zakład przeprowadza również renowacje form przyjętych z Kobyłki. Modele są składane i sklejane na pierwszym piętrze tego budynku. Mieściło się tam 15 stółow. Przy każdym stole były dwa stanowiska, gdzie panie składały i kleiły mocząc w gąbce nasączonej klejem modele. Zakłady w Siedlacach przejęły całą produkcję z Kobyłki, modele samolotów autek, zabawek, były produkowane pod szyldem PZW i PZWPT Siedlce. Praktycznie zmieniły się tylko opakowania i spadła jakość produkcji (kryzys lat 80-tych).

Samoloty i ich opakowania, produkcja Siedlce www.avkits.net

Bardzo ciekawie przezentowały się również produkowane w Siedlcach miniatury kultowych aut z lat PRL w skali ok 1:32. Część z była z napędem. Polonez powstał już w Siedlcach, inne modele raczej powstały jeszcze w Kobyłce.

Miniatury PRL Zabawki PRL-u.

Miniatury PRL - Fiat 125 i bardzo ciekawe opakowanie, produkcja Siedlce z kolekcji Andrzeja Szulca

Warto wiedzieć, że Podlaskie Zakłady Zabawkarskie w Siedlcach powstały już w latach 50-tych. Przez swój czas istnienia na rynku miały wiele nazw: Centralny Związek Spółdzielczości Pracy, Podlaskie Zakłady Wytwórcze, Wytwórcze Spółdzielczości Pracy. Główna siedziba zakładów od początku istnienia była w Siedlcach, w budynku dawnego młynu Lewina przy ulicy Janka Krasickiego 15 (w 1990r. przywrócono przedwojenną nazwę ulicy czyli 10 Lutego). Siedlecką firmę z racji zabawek które produkowało potocznie nazywano "Lalki". W filiach produkowano przede wszystkim zabawki tekstylne. W latach świetności zakład zatrudniał (łącznie z filiami) aż 800 osób. Dodatkowo prowadzono produkcję chałupniczą, zlecaną na zewnątrz. Wszystkie produkty siedleckich zakładów były dostępne w sieci kiosków "RUCH" i sklepach zabawkarskich na terenie całej polski. W Siedlcach wytwórnia miała własną wzorcownię, maszyny wtryskowe. Filie mieściły się między innymi w Sokołowie Podlaskim, Kosowie Lackim, Mordach, Sarnakach i Łosicach.
Podlaskie Zakłady Wytwórcze 10 kwietnia 2006r ogłosiły swoją upadłość. W 2008 ostatecznie zostały zlikwidowane, pozostał tylko budynek, gdzie obecnie jest przychodnia zdrowia. Na szczęście zachowały się też formy wielu modeli samolotów, które są produkowane do dzisiaj przez inne firmy. Wciąż na rynku wtórnym można też spotkać oryginalne produkty z tamtych lat, które z wiekiem cieszą się coraz większym zainteresowaniem:-)

Ostatnia aktualizacja: 23.04.2023